Henry Miller

(1891-1980), amerykański pisarz, eseista, bez wątpienia należy do najwybitniejszych prozaików XX wieku. Urodził się w Nowym Jorku w dość zamożnej rodzinie niemieckich emigrantów. Nie ukończywszy studiów uniwersyteckich, rozpoczął dobrze zapowiadającą się karierę urzędniczą, którą porzucił dla literatury. W młodości pracował w różnych zawodach i wiele podróżował po Ameryce. Pierwszą książką o charakterze quasi- czy krypto-autobiograficznym Clipped Wings (Obcięte skrzydła, 1922) otworzył serię utworów szokujących przez długie lata amerykańską opinię literacką i czytelniczą. Wątki autobiograficzne splatają się w nich z anarchizującą filozofią życiową i drapieżnym, niemal ekshibicjonistycznie potraktowanym seksem. Nie mając możliwości publikowania w Stanach Zjednoczonych ze względu na cenzurę obyczajową, w 1930 roku wyjechał do Paryża, gdzie osiadł na dziesięć lat. Tam, wzorem innych przedstawicieli "straconego pokolenia", poznawał środowiska artystycznej bohemy, a także świat paryskiej ulicy. We Francji ukazała się też większość jego utworów. Największy rozgłos zyskała trylogia: Zwrotnik Raka (1934), Czarna wiosna (1936) i Zwrotnik Koziorożca (1939), będąca autobiograficzną kroniką przeżyć autora z okresu paryskiego oraz lat młodości w Ameryce.

Autobiograficzny charakter mają też dalsze utwory Millera, napisane już po powrocie do Ameryki, m.in. Świat seksu (1940), Kolos z Maroussi (1941), który jest peanem na cześć Grecji i wyznaniem duchowej więzi autora z jej kulturą, oraz dwa tomy wspaniałych esejów będących owocem podróży Millera po Ameryce: Klimatyzowany koszmar (1945), studium jałowości amerykańskiej zmechanizowanej cywilizacji, i Pamiętać, by pamiętać, żarliwy protest pisarza przeciwko wojnie. W 1944 roku Miller osiadł w malowniczej posiadłości w Big Sur w Kalifornii, gdzie powstała jego druga słynna trylogia Różoukrzyżowanie, w której odtwarza własne przeżycia z okresu przed pobytem w Paryżu. Trylogia ta, obejmująca tomy Sexus (1949), Plexus (1953) i Nexus (1961) i należąca dziś do klasyki literatury światowej, zwłaszcza zaś przesycony erotyzmem Sexus, utwierdziła swego czasu reputację Millera jako pisarza-skandalisty, czego dowodem jest fakt, że aż do 1962 roku większość jego książek nie mogła się ukazać w Stanach Zjednoczonych.

Późniejsze lata przyniosły jeszcze kilka ważnych książek, m.in. zbiór znakomitych opowiadań Noce miłości i śmiechu (1955), powieść-tryptyk Big Sur i pomarańcze Hieronymusa Boscha (1958) czy utwór sceniczny Just Wild About Harry (Do szaleństwa kocham Harry'ego, 1963). Miller pozostawił też po sobie bogatą spuściznę epistolograficzną - był bowiem maniakiem pisania listów - a uporządkowane zbiory jego korespondencji z Blaise'em Cendrarsem i Lawrence'em Durrellem są nie tylko literackim dokumentem epoki, lecz także żywym zapisem rozwoju niezwykłej osobowości twórczej.

Dziś obyczajowe prowokacje Millera nie wzbudzają już tak wielkich emocji, niemniej na zawsze jego twórczość pozostanie symbolem literackiego buntu, twórczej anarchii, wyzwolenia z oków zakłamanej mieszczańskiej etyki. Jego pisarskie nowatorstwo polega nie tylko na przełamaniu barier obyczajowych, łamaniu ograniczeń i konwencji językowych, stylistycznych i kompozycyjnych, lecz przede wszystkim na podniesieniu kolokwializmów i potocznego języka do rangi zjawiska literackiego w myśl zasady adekwatności słowa do tego, co ono wyraża. Niezwykła swoboda, z jaką Miller łączy naturalizm opisów, surrealistyczne wizje senne, brutalizmy i prozaizmy z wyszukaną, uwzniośloną retoryką, przydają jego pisarstwu ogromnej emocjonalnej i intelektualnej spontaniczności.

Miller żył na miarę swoich książek - z pasją, rozmachem, entuzjazmem. Wiele podróżował, kochał życie i wielbił kobiety, miał pięć żon i przeżył wiele burzliwych romansów. Co najcenniejsze, swoje bogate doświadczenia i przemyślenia potrafił przetworzyć w fascynującą fikcję powieściową.