"Człowiek, proszę państwa, moi drodzy, ma duszę ciało i narratora." Cykl esejów Olgi Tokarczuk to niełatwa lektura. Należy się przygotować na sprawdzenie znaczeń co najmniej kilkunastu pojęć (ja włożyłam do książki ściągę- karteczkę, którą przygotowałam podczas czytania); Noblistka jest bowiem erudytką, która swobodnie i bez napuszenia, posługuje się naukową terminologią. Potrafi jednak cierpliwie i w całkiem przystępny dla mnie sposób objaśniać czytelnikowi świat. Ta książka to Jej credo, wyznanie wiary, pisarski dekalog. Zawarła tu wszystko- od inspiracji i przebłysków zachwytu, poprzez wyjaśnienie istotnych dla siebie płaszczyzn wiedzy i życia (m.in. stosunku do zwierząt, szeroko rozumianej inności, historii filmografii (przyznaję, dla mnie najmniej czytelny rozdział), po konsekwentne zmierzanie w stronę Jej najbliższą- czytania i pisania. Od Hermesa, patrona tłumaczy (w którym to rozdziale uświadomiłam sobie, że dzięki tłumaczom arabskim i późniejszym ocalało dziedzictwo ludności dziejów zamierzchłych); potem Autorka pochyla się nad historią czytania i swoimi czytelniczymi inspiracjami, jak również nad barwnym wachlarzem pisarskich motywacji, gdzie w przejmujących słowach stwierdza: "Czy zastanawialiście się kiedyś nad tym, iż źródłem twórczości literackiej może być to, że coś chce być napisane? Że niejako poza nami istnieją tematy, obrazy, przeczucia, które domagają się od nas nazwania i wyartykułowania? Że podejmując takie tematy, zostajemy przez nie otoczeni specyficzną opieką [...] Kiedy w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku kupiłam dom w Kotlinie Kłodzkiej, wszystko wokół mnie zaczęło nagle szeptać. Kamienne, wiecznie wilgotne schody do piwnicy, strumień, nad którym wciąż jeszcze tkwiły resztki młyna wodnego, kamienie ułożone na miedzach, nawy kościoła w Nowej Rudzie... Dziwny to był stan, jakby- użyję tego słowa- nawiedzenia. Każde z miejsc, które wtedy poznawałam, wydawało mi się wielopoziomowe, pełne mniej lub bardziej oczywistych znaczeń. Ze wspomnianych szeptów oraz całej masy niedookreślonych informacji, przeczuć i domysłów zaczęły powoli wyłaniać się wątki różnych opowieści, które domagały się spisania i podzielenia nimi z innymi." Przecież i ja mam zawsze wrażenie, że tam na tej niezwykłej, kłodzkiej ziemi, spomiędzy niewidocznych dziur w czasoprzestrzeni, wolno, niczym mgła, sączy się prawie niesłyszalny szept! Nie umiem (w tym pośpiechu, w jakim zawsze przebiegam te miejsca, by jak najwięcej z nich zobaczyć i poczuć w jak najkrótszym czasie) go usłyszeć dokładnie, ale czuję to! Do mokrych oczu, do gęsiej skórki, do przeczucia jeżącego włosy... Pani Olga jest mi tożsama w tym uczuciu, a czasem mam wrażenie, że to i Ona mnie prowadzi... W połowie książki Autorka płynnie przechodzi do sedna- do clou swojej opowieści- narracji i narratora. Podbite rzetelną wiedzą o aspekcie psychologii w kreowaniu narracji rozważania niespiesznie wiodą nas po antypodach Jej nadzwyczajnego umysłu. Z czego i czy w ogóle pisarz stwarza narratora czy też może on wyłania się sam z jakiegoś innego, nieokreślonego wymiaru, który nie ma ani miejsca, ani czasu. Narrator pierwszoosobowy lub obserwator trzecioosobowy, wielogłos narracyjny czy wreszcie narrator wszechogarniający, czwartoosobowy, pradawny głos, do którego (tak myślę) dostęp mają tylko najwięksi myśliciele. Tacy, jak Ona- Olga Tokarczuk (przejmujący fragment o Jencie obserwującej przez chwilę piszącą Olgę Tokarczuk, to metafizyka, która głęboko przejmuje i wzrusza czytelnika). Następnie spotykamy rozważania na temat powstawania niektórych książek Noblistki; tropy i motywy, które Nią kierowały, żmudny, ale i zachwycający proces twórczy, obejmujący całe lata życia człowieka- autora (Księgi Jakubowe, Przypadek Duszejko (Prowadź swój pług przez kości umarłych)- Duszejko to nota bene dla mnie najbliższa sercu postać z książek Tokarczuk, kocham ją, dla mnie jest żywą postacią, inspiracją, przyjaciółką, uosobieniem wizji i marzeń o przyszłości, oczywiście bez kryminalnych skłonności...). Pod koniec rozważań poświęca cały rozdział wyobraźni, zwąc ją Krainą Metaksy, z której przybywa do nas poznanie świata, zarysowuje się ciągłość opowieści, łączącej nas z prawiekami i praludźmi, czyniąc z nas wspólnotę zdolną porozumieć się ponad podziałami, językami, zwyczajami- na płaszczyźnie mitologicznej, międzykulturalnej i międzyludzkiej. ("To coś między językiem, a wyobrażeniem, obrazem, a przeczuciem, coś nieuchwytnego, a jednocześnie najbardziej realnego, ponieważ wpływa na świat, na jego historie i pojedyncze ludzkie egzystencje. A jednocześnie Kraina Metaksy to ten obszar doświadczenia, który zawsze pozostaje niejasny i zamazany, trudny do zwerbalizowania, w którym jednak ciągle trwają procesy stawania się, fermentowania, buzowania. To stąd do świadomości przedostają się treści i dziwne, i owocne zarazem. Można powiedzieć, że to miejsce poznawania Nietzscheańskiej "ruchliwej armii metafor, metonimii, antropomorfizmów." Na sam koniec spotykamy znaną wszystkim, poruszającą, budzącą mój bezbrzeżny zachwyt mowę Noblowską, w której jak w soczewce skupiają się wszystkie założenia światopoglądowo- twórcze Olgi Tokarczuk. Podsumowuje je słowami: "Piszę fikcję, ale nigdy nie jest to coś wyssanego z palca. Kiedy piszę, muszę wszystko czuć wewnątrz siebie samej. Muszę przepuścić przez siebie wszystkie istoty i przedmioty obecne w książce, wszystko co ludzkie i pozaludzkie, żyjące i nieobdarzone życiem. Każdej rzeczy i osobie muszę przyjrzeć się z bliska, z największą powagą i uosobić je w sobie, spersonalizować. Do tego właśnie służy mi czułość- czułość jest bowiem sztuką uosabiania, współodczuwania, w więc nieustannego odnajdywania podobieństw. Tworzenie opowieści jest niekończącym się ożywianiem, nadawaniem istnienia tym wszystkim okruchom świata, jakimi są ludzkie doświadczenia, przeżyte sytuacje, wspomnienia. Czułość personalizuje to wszystko, do czego się odnosi, pozwala dać temu głos, dać przestrzeń i czas do zaistnienia i ekspresji. To czułość sprawia, że imbryk zaczyna mówić." (Czytelnicy będą wiedzieli, o co chodzi z tym imbrykiem). W poruszanych tutaj przez Autorkę tematach sporo też krytycznego głosu na temat współczesnego pisarstwa i czytelnictwa, a może raczej wobec rynkowej machiny wydawniczej, która tym wszystkim steruje. Autorka zachowuje staroświeckie umiłowanie dla pisania, które wynika z natchnienia, z podszeptu czasoprzestrzeni, z próby urealnienia niewiadomego, które domaga się głosu i daleka jest od chęci liczenia na tym zysków, choć zauważa też, że pisarz, jak każdy człowiek chce mieć z czego żyć i pomimo wyobrażeniom wielu, naprawdę ciężko pracuje. Jest też w bardzo przejrzysty sposób wyjaśnione, dlaczego do władzy dochodzą totalitaryzmy, język dogmatów, prosta czarno-biała wizja świata pełnego wrogów, przeciwników. Tak nam współczesnym niestety bliskiej rzeczywistości, która zdaje się zagarniać i zakrywać czarną zasłoną wszystko, czego nie rozumie i co jest dla niej potencjalnym zagrożeniem. Ocalmy w sobie i dla siebie, a także dla tych co przyjdą po nas ten lepszy świat- świat łączącej nas opowieści, wspólnej płaszczyzny imaginacji, która jest naszym stale ewoluującym kodem genetycznym. W tym strumieniu energii opływającej świat jesteśmy wieczni. Olga Tokarczuk, jak jeden z mędrców Panteonu, snuje opowieść jak najczulszy z narratorów. Tylko dajmy się prowadzić.