„Silva rerum II” to drugi tom wspaniałej, napisanej z rozmachem sagi o polsko-litewskiej rodzinie. To również zapierająca dech w piersiach powieść historyczna, której akcja rozgrywa się w XVIII wieku, powieść zapadająca w pamięć i dzięki treści, i pięknemu, kunsztownemu stylowi. Mimo iż jest to druga część cyklu, można czytać ją jako odrębną całość, gdyż autorka wprowadza czytelnika w przeszłość bohaterów, przypominając najważniejsze wydarzenia z ich życia. Główną bohaterką jest Anna Katarzyna Narwojsz, która podczas wojny ze Szwedami wyjeżdża z rodzinnego majątku, by wraz z córeczką przetrwać niebezpieczne chwile w Milkontach. Dwór okazuje się zaniedbany, służba rozpuszczona, a całością zarządza gburowaty typ, który wzbudza w Annie lęk, ale i bunt. Na szczęście kobieta odnajduje w nowym miejscu i przyjazne dusze, dzięki którym uda jej się przetrwać niejedno niebezpieczeństwo. Życie w Milkontach wciąż przynosi niespodzianki, a największą z nich okaże się niespodziewane uczucie... Równolegle w losami Anny poznajemy perypetie jej ciotki, mieszkającej w Wilnie Urszuli Birontowej. To kobieta zdecydowana, silna, uparta i potrafiąca stawić czoło najbardziej nieprzewidywalnym zdarzeniom. Ma ona za sobą kilka burzliwych związków, do których wraca wspomnieniami w chwilach słabości. Te jednak należą do rzadkości, podobnie jak użalanie się nad sobą i popadanie w rozpacz. Nawet panująca w mieście zaraza nie jest w stanie odwieść Urszuli od postanowień i niejednokrotnie niebezpiecznych pomysłów. Wokół tych dwóch kobiecych sylwetek osnuta jest akcja powieści, jednak mamy tu również wiele innych ciekawych postaci, wśród których są Polacy, Litwini, Rosjanie, Żydzi i Szwedzi. Autorka w interesujący sposób ukazuje wielokulturowość litewskich ziem oraz życie ich mieszkańców podczas wojennej zawieruchy, której ofiarami padają nie tylko żołnierze. Pełne emocji relacje między bohaterami na pewno należą do największych atutów fabuły, która jest nieprzewidywalna, zaskakująca i trzyma w napięciu od pierwszych do ostatnich stron. Oprócz poruszającej treści pisarka serwuje odbiorcom wielką ucztę duchową w postaci przepięknego, niezwykle kunsztownego stylu, którym można upajać się podczas całej lektury. Wielokrotnie złożone zdania, rozbudowane frazy, homeryckie opisy na pewno wymagają skupienia, ale i zapadają w pamięć. Dziś mało kto posługuje się tak barwnym, plastycznym i szlachetnym językiem. Czekam teraz niecierpliwie na trzecią część rodzinnej kroniki i mam nadzieję, że okaże się równie interesująca jak poprzednie tomy. BEATA IGIELSKA

„Silva rerum”, to saga litewskiej pisarki rozgrywająca się na terenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Historia, w której krwawa pożoga wojny, przeplata się ze zwyczajnym życiem we dworze, a także ukazuje nam losy zwyczajnych ludzi. W tamtych czasach jednak nikt nie był zwyczajny. Przynajmniej można odnieść takie wrażenie. Po pierwszym tomie przyszła pora na część drugą i miejmy nadzieję na kolejną. Z okładki możemy dowiedzieć się czego możemy się spodziewać zagłębiając się w lekturę tej powieści. I tak: Anno Domini 1707. Splądrowane przez szwedzkich żołdaków ziemie litewskie nawiedza czarna śmierć, a w ślad za nią klęska nieurodzaju oraz głód. Wojenna zawierucha na długie miesiące odcina od siebie małżonków – rotmistrz Jan Izydor Narwojsz zarządza zrujnowaną twierdzą Radziwiłłów, rozpijając i szantażując kompanów Moskali, a Anna Katarzyna chroni się w starym dworze w Milkontach. Jeszcze nie wie, jakie piekło zgotują jej tutaj własne namiętności… Tymczasem w ogarniętym zarazą Wilnie ich ciotka, Urszula Birontowa, zmaga się z bolesnymi wspomnieniami i walczy ze śmiercią na wielu frontach, także rodzinnym – rodowi Narwojszów grozi bowiem wygaśnięcie. Czy wygra ten pojedynek? Czy Narwojszowie przetrwają wojnę i dżumę? Dlaczego to, co najbardziej istotne, nigdy nie znalazło miejsca na stronach ich rodzinnej sylwy? Kto kieruje tym światem, który wyszedł z kolein? Niepojęta wola Boża czy zwykły przypadek? Zachęcam do lektury. Słowem podsumowania, przede wszystkim zwróciłem w tej książce uwagę na przepiękne opisy, oraz zdania wielokrotne złożone, które przywiodły mi na myśl klasycznych już pisarzy z XIX wieku, jak chociażby Dickens, którzy także lubowali się wręcz w zdaniach, które same w sobie były małym opowiadaniem. A to wielka sztuka tak pisać. Na drugim miejscu-przy moim czytania, które swoją drogą zajęło mi dużo czasu-zwróciłem uwagę na czasy w których dzieje się akcja tej opowieści. Losy Litwinów, Polaków i innych narodów, które żyły obok siebie zazwyczaj w zgodzie. Olbrzymi teren, na którym-mówiąc patetycznie-wszystko było możliwe. Publikacja ta to drugi tom, jednak uważam że można ją czytać zupełnie nie mając pojęcia co też wydarzyło się w tomie wcześniejszym. Polecam wszystkim wielbicielom nie tylko książek historycznych, ale i tym którzy interesują się tamtym-nie tak odległym przecież-w czasie okresem. Z naszej historii, ale i tez historii Litwinów i nie tylko. Czekam na ciąg dalszy.

Pierwsza część „Silva rerum” Kristiny Sabaliauskaite była dla mnie arcydziełem, choć początkowo nie zdawałam sobie sprawy, ze jest przewidziane jako tetralogia. Z przyjemnością zatem sięgnęłam po drugi tom opowieści o losach rodziny Narwojszów, ich życiu w Wilnie, w Milkontach i pozostaję pod niesłabnącym urokiem tego niezwykłego dzieła. Powieść historyczna w wydaniu Sabaliauskaite to sama przyjemność, uczta dla czytelnika. W „Silva rerum II” poznajemy losy Litwy i Żmudzi w czasach najazdu szwedzkiego, a potem głodu i zarazy, która nawiedziła Wilno na początku XVII wieku. Milkonty – dworek wiejski rodziny Narwojszów został zajęty przez oddział Szwedów, którzy postanowili tam przezimować i objadali mieszkańców z wszystkich zapasów. Część z nich przypłaciła to życiem, uczucie, jakie zrodziło się miedzy Anną Katarzyną Narwojszową – rezydującą w dworze, a kapitanem szwedzkiego oddziału, przede wszystkim urażona duma tej pierwszej doprowadziły do zbrodni. W tym samym czasie jej mąż – Jan Izydor Narwojsz zarządza zrujnowaną twierdzą Radziwiłłów, bratając się, a jednocześnie nienawidząc z Moskalami, a w Wilnie panoszy się dżuma i zbiera swoje śmiertelne żniwo. Ludzie umierali masowo, całymi rodzinami, a służby porządkowe zajmowały się usuwaniem trupów i znakowaniem domów objętych zarazą. Na tle tych wydarzeń mamy możliwość poznawania losów Urszuli i Jana Kirdeja Birkonta, ale też Aarona Gordona – żydowskiego lekarza wileńskiego i wielu ludzi z ich otoczenia. Styl pisarski autorki jest niespotykany. Sabaliauskaite całkowicie zrezygnowała z dialogów, wszystko opowiada w trzeciej osobie, dzięki czemu cała historia jest pełna życia i energii, przy czym uniknięto nadmiernego zarchaizowania języka. Przedstawione w ten sposób postaci i wydarzenia są nam bliskie, łatwo nam je zrozumieć i się z nimi utożsamiać. Tok wypowiedzi też jest wyjątkowy, bo autorka operuje zdaniami, które czasami ciągną się przez pół strony, co mi absolutnie nie przeszkadzało, przeciwnie, przykuwało całą uwagę, pozwalało podziwiać ciąg myślowy, skojarzenia i przywodziło na myśl mistrzostwo Prousta pokazane w jego utworach. Szczególne wrażenie zrobił na mnie opis rozprzestrzeniania się zarazy, która korzystała z codziennych, normalnych sytuacji, aby atakować kolejne ofiary, od prostytutek po pobożnych Wilnian, kichających, kaszlących, płacących zainfekowanymi monetami, przyjmujących komunię świętą z zainfekowanego wcześniej kielicha. Książka ciekawie pokazuje litewską obyczajowość epoki baroku, religijność, cnotliwość i zepsucie, a dzięki postaci Aarona Gordona także antysemityzm oraz związane z Żydami uprzedzenia. W kontekście tej osoby sporo też możemy się dowiedzieć o ówczesnej medycynie, metodach rozpoznawania i leczenia chorób, prowadzenia badań naukowych. Wspomnienia Urszuli Birontowej przenoszą nas w czasy świetności polskiej i litewskiej szlachty, kiedy wszystkiego było pod dostatkiem, a ludzie korzystali z dobrobytu bez umiaru. Dla mnie ta książka to arcydzieło, istna rozkosz dla duszy i umysłu. Jest wciągająca, żywa, przemyślana, spójna i charakterystyczna w stylu, tak bardzo różna od tego, do czego jestem przyzwyczajona, kiedy myślę o powieści historycznej. Mogłabym się rozkoszować jej wspaniałością bez końca. Te niekończące się zdania, w których mimo wszystko nie gubię wątku, są dla mnie znakiem mistrzostwa i ogromnego talentu, bo przecież książka jest debiutem autorki. Poza tym mam do czynienia z bohaterami, przedstawionymi w całej okazałości swoich zalet i wad, przemyśleń, życiowych decyzji, czasem błędnych, czasem wymuszonych, zawsze brzemiennych w skutki. Niecierpliwie czekam na kolejne części, kolejne utwory pisarki. „Silva rerum II” to największa znakomitość wśród tegorocznych premier wydawniczych a Kristina Sabaliauskaite – absolutny wirtuoz języka.

W 2015 roku ukazała się w Wydawnictwie Znak I część czterotomowej powieści Kristiny Sabaliauskaitė: "Silva rerum". Trzeba było czekać aż trzy lata, aby przeczytać kolejny, II tom - tym razem wydany przez Wydawnictwo Literackie, na szczęście w tym samym znakomitym tłumaczeniu Izabeli Korybut-Daszkiewicz. Dla sporej grupy wiernych czytelników litewskiej pisarki to radość, a zarazem duże wyzwanie, jeżeli powieść będzie się ukazywała w tym tempie... Miałam nadzieję, że Nagroda Angelusa rzecz całą przyśpieszy, ale skończyło się na nominacji. Szkoda... W tej sytuacji musimy sobie "Silva rerum" dawkować :-) Pierwszy tom rozpoczynała ucieczka bohaterów z płonącego XVII-wiecznego Wilna, kończyła zaś śmierć żmudzkiego szlachcica, Jana Macieja Narwojsza. W pamięci pozostał obraz maleńkiego wróbelka, który pojawia się tajemniczo w komnacie zmarłego, by następnie wzbić się w niebo i obserwować powieściowy świat i jego bohaterów z ptasiej perspektywy. Jest jakby symbolem duszy Jana Macieja, transcendencji, a zarazem "okiem" narratora, żegnającego się ze światem swoich bohaterów. Tajemnice ludzkiego losu Tom II powieści rozpoczyna się podobnie, jak kończy I. Obserwujemy tym razem XVIII-wieczne Wilno okiem kawki siedzącej na gzymsie kościoła Świętego Kazimierza. Taka perspektywa narracji pozwala wprowadzić czytelnika w nową historię i przedstawić jej bohaterów. Żyją w czasach nie mniej mrocznych od tamtych: potop szwedzki i dżuma kładą się cieniem na ich życiu. O ile jednak tematem, który dominował w pierwszej części powieści, była śmierć i miłość, Eros i Tanatos, tak charakterystyczne dla epoki baroku, to w drugim pojawia się motyw losu. Bohaterowie często zastanawiają się, czy jest on dziełem przypadku, czy też fatalistyczną siłą, od której nie można uciec. I tak jak w pierwszym tomie śmierć ukochanego kota Maurycego i doświadczenie rozkładu ciała zaważyły na decyzjach bohaterów, szczególnie Urszuli Narwojszówny, tak w tomie drugim pojawia się śmierć morowa pod postacią zarażonego dżumą szczura. Gdyby nie splot pewnych okoliczności, być może udałoby się uniknąć epidemii, ale to tylko gdybanie, rozważanie teoretyczne, którego doświadcza każdy z nas. Co by było gdyby... Po tym wprowadzeniu następuje pyszna ekspozycja. Pisarka prezentuje dwie pary bohaterów, mocno ze sobą kontrastujące: szczęśliwy, kochający dom mądrego żydowskiego lekarza Aarona Gordona i jego nieco gderliwej żony Rebeki oraz zimny, pozbawiony miłości dom wnuka Jana Macieja Narwojsza, Jana Izydora i jego żony, Anny Katarzyny z Kotowiczów. Z wolna poznajemy ich historię, a autorka nie pozbawia nas bynajmniej wiedzy na temat dzieci Jana Macieja - Urszuli i Kazimierza oraz ich przyjaciela z dzieciństwa, Jana. Wszystko to jednak rozwija się jak dobrze skrywana tajemnica, odsłaniana powoli, budząca coraz większą ciekawość. Zaraza i ... erotyzm Tym razem pisarka również nie żałuje swoim wiernym czytelnikom różnych smaczków. Dowiadujemy się nie tylko, jak ubierali i czesali się ludzie tamtych czasów, jak wyglądały przyjęcia, bale, jak żyło się w czasach zarazy i potopu szwedzkiego w dworkach (znowu pojawiają się Milkonty), ale także jak leczono choroby i jakie straszliwe spustoszenie czyniła dżuma, niszcząc ludzi nie tylko fizycznie, ale również odsłaniając ich najgorsze instynkty. Wyobrażamy sobie ludzi XVIII wieku jako spętanych gorsetami i konwenansami, tymczasem z powieści wynika, że cechowała ich daleko posunięta swoboda obyczajowa. Człowiek marionetką Pogłębiona psychologia postaci pozwala także lepiej zrozumieć ich mentalność i motywacje. Pisarka przedstawia nie tylko pełnowymiarowe postaci głównych bohaterów, ale również postaci drugiego planu, jak choćby szwedzkiego oficera Ture Tibeliusa Magnussona. Poznajemy jego mentalność, a nawet sny... Pisarka próbuje oddać zarówno mentalność szwedzkich okupantów (którzy mordują i gwałcą, ale tylko ładne kobiety), ale także Rosjan - z ich prymitywizmem i uległością wobec zwierzchności. Podczas gdy żona próbuje przeżyć trudny czas wdając się w romans ze szwedzkim oficerem, Jan Kirdej pozostaje w oblężonej twierdzy, gdzie ma "do pomocy" Rosjan, których postrzega tak: Rosjanie wykonywali rozkazy, skakali w ogień za swoimi dowódcami, i w ogóle byli dziarskim, karnym i wdzięcznym mięsem armatnim, i tylko czasem z nudów wszczynali pojedyncze bunty w pułku. A tymczasem oni, nie byli tak zwarci ani tak jednomyślni, ale za to - wolni, byli szlachcicami, każdy z nich wiedział, o co się bije (...). Człowiek w powieści Kristiny Sabaliauskaitė jawi się jako bezwolna jarmarczna lalka, której ruchami, pociągając sznurki, kierują czas, historia i rozmaite okoliczności, a wszystko to ku uciesze Najwyższego, lub może przeciwnie, szatana? Ostatnie sceny powieści dają jednak nadzieję. Kończy się zaraza, życie rozpoczyna od nowa. Zły człowiek poniósł zasłużoną karę, a poczciwy, mądry Żyd Aaron Gordon cieszy się dobrym zdrowiem i z radością konstatuje, że uratowane przez Urszulę sieroty mają się dobrze. Co z nimi będzie, co się stanie z cudownie odnalezionym nieślubnym dzieckiem najmłodszego syna Urszuli? Tak, zdecydowanie trudno rozstać się z bohaterami powieści "Silva rerum". Mam zatem nadzieję, że kolejne tomy pojawią się wcześniej niż za trzy lata. "Silva rerum" to powieść znakomita, trzymająca w napięciu, napisana z dużą znajomością epoki historycznej z jej obyczajowością i mentalnością. Jednocześnie czyta się ją jak historię współczesną, cechuje ją bowiem życiowa mądrość, a także, co tu dużo mówić, znajomość ludzkich dusz. Powieść Kristiny Sabaliauskaitė jest absolutnym ewenementem i ma szansę stać się prawdziwym bestsellerem wydawniczym również w Polsce, a nie tylko na Litwie. Bo chociaż Litwinka, nasza ci ona :-) Nie tylko dlatego, że ma polskie korzenie. Pisarka pozostaje zjawiskiem oryginalnym i jedynym w swoim rodzaju. Jej wspaniała narracja - długie homeryckie zdania - pokazuje, że w czasach, kiedy posługujemy się skrótem, taka wybujała opowieść może być fascynująca dla wielu i sprawia, że nie oderwiemy się od niej ani na chwilę, pozostając pod jej przemożnym urokiem. Jest w tej powieści wszystko: i liryzm, i dramatyzm, i komizm, a ostatecznie także wiara, że życie nie jest absurdem, lecz ma głęboko ukryty sens, który można dostrzec, kiedy się człowiek trochę potrudzi.