Amerykański historyk, Douglas Smith, opisuje świat rosyjskiej arystorkacji tuż przed rewolucją październikową. Autor przywrócił do życia najwybitniejsze postaci tego świata i ukazał złożoność ich postaw. Choć carska Rosja zmieniła się w kraj kołchozów, nieliczni przedstawiciele zdeklasowanej wrstwy szlacheckiej przetrwali. Posiłkujac się wspomnieniami, dziennikami i dokumentami archiwalnymi, Smith odtworzył ich zapomniane losy.

Elita czy przekleństwo swego narodu?

Postępowi pisarze, naukowcy, wykształcone kobiety, zaangażowani w intelektualne życie Europy i ustosunkowani, ale też utracjusze, okrutnicy, ograniczeni i uparci, zapatrzeni w mityczną przeszłość. Koniec ich świata rozpoczął się wraz z wybuchem I wojny światowej, a zupełną zagładę przyniosła rewolucja 1917 roku. Amerykański historyk Douglas Smith, przyglądając się dwóm rosyjskim arystokratycznym rodom: Szeremietiewom i Golicynom, kreśli historię upadku całej warstwy społecznej. Wybrańcy, a jednocześnie strażnicy anachronicznego porządku. Rewolucyjną rzeź, czystki lat 30. przetrwali tylko nieliczni, autor zbiera relacje ich potomków, sięga po pamiętniki, archiwa, dokumenty, budując niezwykłą, pełną dramatyzmu opowieść o rozgrabionych pałacach, dworach i nocnych ucieczkach, gwałtach, uwięzieniach, zesłaniach i egzekucjach, ale też o próbie przetrwania i uratowania świata, któego uratować już się nie dało.

Wyjątkowa ksiażka historyczna. By opowiedzieć o systemowej zagładzie arystokracji po rewolucji październikowej, Smith skoncentrował się bowiem na losach dwóch rodów: Golicynów i Szeremietiewów. "Skazani..." nie są żmudną wyliczanką faktów, lecz pasjonującą, powieściowo zakrojoną sagą, z której bohaterami sympatyzuje się do końca. Nie dlatego, że z dnia na dzień stracili wszystko. Byli gruntownie wykształceni, silni duchem i pełni godności, postanowili więc nauczyć się żyć poza złotą klatką. Niestety ta właśnie siła stała sie ich przekleństwem: ten, kto nie dał sę stłamsić, mógł stanowić zagrożenie dla nowego porządku. Władza widziała potencjalnego wroga nawet w 18-letniej dziewczynie, która podczas przesłuchania tłumaczyła, że jest niewinna, bo urodziła się już po rewolucji (zmarła w gułagu 6 lat później). Mordowano szlache tnie urodzonych w odwecie za urojone spiski, za powiązania z cudzoziemcami, za słuchanie zakazanego jazzu, za przechowywanie portretów rodziny carskiej. Opowieść Smitha nie tylko odddaje honor rosyjskiej "klasie próżniaczej", ale też przy okazji pomaga zrozumieć co z arystokracją i inteligencją działo się u nas w Polsce.

Chyba jeszcze nie czytałem takiej książki jak Skazani Douglasa Smitha, autor serwuje nam blisko sześćsetstronicową historię dokumentującą losy rosyjskiej arystokracji na przestrzeni lat od 1900 do 1945. I o dziwo nie jest to saga nudna jak flaki z olejem, a fascynująca historia o tym, jak Rosja z carskiej zmienia się w komunistyczną. Faktów historycznych i mrówczej roboty autora jest w tej książce mnóstwo, akcji jak na lekarstwo, ale czyta się to znakomicie. Smith zdecydował się przybliżyć losy rosyjskiej arystokracji poprzez pokazanie losów dwóch bardzo ważnych rosyjskich rodów, Szeremietiewów i Golicynów. Odwalił naprawdę ogromną robotę i odszukał informacje, o których prawdopodobnie wiedziało dotąd niewielu. Sama bibliografia to prawie 80 stron drukowanych drobną czcionką ! Wspomina na początku, że kiedy zaczynał prace nad książką nawet w Rosji trudno było znaleźć kompletne informacje na temat o kótrym chciał pisać. Dotąd suche fakty nigdy nie budziły mojego zachwytu, książki historyczne które nie opisywały wydarzeń w sposób fabularyzowany nie budziły jakoś przesadnego zainteresowania. Autor Skazanych opisując historię wymierania arystokracji zrobił to w jednak w znakomity sposób i książę czyta się świetnie. Owszem są momenty, kiedy można pogubić się, którego arystokraty dotyczy dany fragment, bo wielu przedstawicieli tych rodów nosiło te same imiona, to jednak dość szybko udaje się ich zlokalizować w drzewie genealogicznym lub opisie powiązań rodzinnych które Smith umieścił na początku. Czytając co chwila trafiałem na osoby budzące podziw swoim hartem ducha i poczuciem odpowiedzialności, ale często też zastanawiałem się, co kierowało innymi, czy patriotyzm czy po prostu głupota. To co stało się udziałem arystokracji jest obrazem bestialstwa, chaosu i podłości, która na trwałe odcisnęła swoje piętno na Rosji. Na pewno carat się nie spisał, ale komunizm też specjalnie udany nie był i choć bohaterowie często sugerują, że to co zesłał im los jest wynikiem ich wcześniejszych działań, to jednak nie jestem co do tego przekonany. Komunizm jednak w straszny sposób wpłynął na losy świata. Dodać także trzeba, że książka pozwala na lepsze zrozumienie dzisiejszej Rosji, skąd to zamiłowanie do rządów w typie putinowskim. Bezwzględność terroru lat komunizmu i przywódców tego zbrodniczego systemu świetnie oddają cytowane w niej słowa Lenina: "Gilotyna jedynie przerażała, łamała tylko aktywny opór. Nam to nie wystarczy". Trochę dziwnie to brzmi w kontekście wykpiwania terroru rewolucji francuskiej. Polecam wszystkim zainteresowanym historią Rosji. ZDECYDOWANIE !